Συμπτώματα και διάγνωση του εθισμού στον τζόγο

Είναι γνωστό με πολλά ονόματα. Πρόβλημα με τον τζόγο, εθισμός στον τζόγο, παθολογικός τζόγος, παρορμητικός τζόγος, διαταραχή εθισμού στα τυχερά παιχνίδια. Αν και ο ακριβής ορισμός διαφέρει ανάλογα με το άτομο που ρωτάτε, ο βασικός ορισμός παραμένει ο ίδιος. Πρόβλημα με τον τζόγο υπάρχει όταν ένα άτομο έχει τη σφοδρή επιθυμία να συνεχίσει να παίζει παρά τις επικίνδυνες και αρνητικές συνέπειες ή τη θέληση του να σταματήσει.

Τα τυχερά παιχνίδια μπορεί να σας φαίνονται μια ακίνδυνη δραστηριότητα, αλλά όταν εξελίσσονται σε κάτι που έχει αρνητική επίδραση στη ζωή σας, οι αρνητικές αυτές επιπτώσεις μπορεί να αποβούν καταστροφικές. Για τον λόγο αυτό είναι σημαντικό να έχετε υπό έλεγχο τις συνήθειές σας όταν παίζετε τυχερά παιχνίδια και αν νιώσετε ότι ίσως κάτι δεν πάει καλά, να πάρετε τα σωστά μέτρα.

Αν θεωρείτε ότι έχετε πρόβλημα (ή κάποιος κοντινός σας άνθρωπος έχει πρόβλημα) με τον τζόγο και θέλετε να μάθετε περισσότερα, το άρθρο αυτό μπορεί να σας δώσει απαντήσεις.

Περιεχόμενα του άρθρου:

1. Τι είναι το πρόβλημα με τον τζόγο
2. Τα στάδια του προβλήματος με τον τζόγο
3. Τα σημάδια του προβλήματος με τον τζόγο
4. Διάγνωση του προβλήματος με τον τζόγο
5. Τι μπορείτε να κάνετε

Ορισμός του προβλήματος με τον τζόγο

Έχουμε αναφέρει ήδη τον βασικό ορισμό του προβλήματος με τον τζόγο στην πρώτη παράγραφο αυτού του άρθρου. Πρόβλημα με τον τζόγο υπάρχει όταν ένα άτομο έχει τη σφοδρή επιθυμία να συνεχίσει να παίζει συνεχώς, παρά τις επικίνδυνες και αρνητικές συνέπειες ή την αδυναμία του να σταματήσει να τζογάρει, αν και γνωρίζει ότι πρέπει να σταματήσει. Όσοι έχουν πρόβλημα με τον τζόγο συνεχίζουν να παίζουν αν και γνωρίζουν ότι το παιχνίδι τους επηρεάζει αρνητικά (ή επηρεάζει τους κοντινούς τους ανθρώπους), ακόμα και αν θέλουν να σταματήσουν.

Αν νιώθετε ότι ο τζόγος επηρεάζει αρνητικά τη ζωή σας ή αν δεν μπορείτε να σταματήσετε αν και θέλετε, σας προτείνουμε να εξετάσετε καλύτερα τις συνήθειές σας όσον αφορά τον τζόγο και να πάρετε τα κατάλληλα μέτρα.

Το πρόβλημα με τον τζόγο δεν σχετίζεται απαραίτητα με το πόσα χρήματα τζογάρετε ή με το μέγεθος των πονταρισμάτων σας, αλλά με τις επιπτώσεις που έχουν οι πράξεις που σχετίζονται με τον τζόγο στη ζωή σας, στη ζωή της οικογένειάς σας, των φίλων και των κοντινών σας ανθρώπων. Πρέπει, ωστόσο, να σημειώσουμε ότι η πιθανότητα ύπαρξης προβλήματος με τον τζόγο είναι υψηλότερη σε ανθρώπους που παίζουν τυχερά παιχνίδια συχνά και ποντάρουν μεγάλα ποσά.

Η εξέλιξη του ορισμού

Αν και ο όρος «εθισμός στον τζόγο» χρησιμοποιείται συχνά, το ζήτημα του προβλήματος με τον τζόγο δεν θεωρούνταν επίσημα ως εθισμός μέχρι πρόσφατα. Η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Ένωση, μαζί με πολλούς άλλους οργανισμούς, έχουν κατηγοριοποιήσει τον παθολογικό τζόγο ως διαταραχή ελέγχου των παρορμήσεων εδώ και πολλά χρόνια. Αυτός είναι ένας από τους λόγους που ο όρος «παρορμητικός τζόγος» χρησιμοποιείται ακόμα.

Η Αμερικάνικη Ψυχιατρική Ένωση εξέδωσε την πέμπτη έκδοση του Οδηγού διάγνωσης και στατιστικής ψυχιατρικών διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders - DSM-5) το 2013. Σε αυτόν τον οδηγό άρχισε να αναφέρεται το πρόβλημα με τον τζόγο ως εθιστική διαταραχή ή εθισμός για πρώτη φορά και σε επαγγελματικό επίπεδο. Πρόκειται για μια σωστή περιγραφή, καθώς ο εθισμός στον τζόγο έχει πολλές ομοιότητες με τον εθισμό σε ουσίες, παρά το γεγονός ότι δεν βρίσκονται στην ίδια κατηγορία συμπεριφορικών εθισμών.

Ο εθισμός στον τζόγο και οι περισσότερες περιπτώσεις εθισμού σε ουσίες προσπαθούν να ενεργοποιήσουν τους μηχανισμούς ανταμοιβής του εγκεφάλου, το οποίο δεν συμβαίνει με τις διαταραχές ελέγχου των παρορμήσεων.

Πώς αναπτύσσεται και πώς αλλάζει το πρόβλημα με τον τζόγο;

Η διάγνωση του προβλήματος με τον τζόγο δεν είναι στατική. Τα συμπτώματα συνήθως εξελίσσονται και αλλάζουν με τον καιρό, και πολλές φορές η αλλαγή αυτή είναι κυκλική. Για να αναδείξουμε καλύτερα τις αλλαγές στο πρόβλημα με τον τζόγο, αποφασίσαμε να αναλύσουμε δύο «πρότυπα» προβλήματος με τον τζόγο που θα σας βοηθήσουν να κατανοήσετε τι περνάει ένα άτομο που έχει πρόβλημα εθισμού στον τζόγο.

Θα σας βοηθήσει να καταλάβετε τη δική σας κατάσταση, αν έχετε πρόβλημα με τον τζόγο, και αν κάποιος δικός σας έχει πρόβλημα με τον τζόγο, θα μπορούσε να σας βοηθήσει να μπείτε στη θέση του και να τον βοηθήσετε να ξεπεράσει το πρόβλημά του.

Τα τρία στάδια του προβλήματος με τον τζόγο

Ας ξεκινήσουμε με τα τρία στάδια του προβλήματος με τον τζόγο (ή τον παρορμητικό τζόγο), όπως τα έχει περιγράψει ο γιατρός Robert L. Custer, στο διάγραμμα παρορμητικού τζόγου και αποκατάστασης. Το διάγραμμα αυτό περιέχει επίσης τρία στάδια αποκατάστασης, αλλά εμείς θα επικεντρωθούμε στο πρόβλημα με τον τζόγο για τους σκοπούς του άρθρου. Μπορείτε να βρείτε τα τρία στάδια αποκατάστασης στο άρθρο μας για το πώς να ξεπεράσετε το πρόβλημα με τον τζόγο.

1. Το στάδιο των κερδών

Το πρόβλημα με τον τζόγο δεν ξεκινάει πάντα χάνοντας χρήματα, αλλά κερδίζοντας. Τα αρχικά μεγάλα (ή ακόμα και μικρά) κέρδη που αποκτά ένας άνθρωπος μέσω των τυχερών παιχνιδιών μπορούν να αυξήσουν το ενδιαφέρον του ή να τον εξιτάρουν περισσότερο. Σε αυτό το σημείο είναι που συχνά προκαλείται το πρόβλημα με τον τζόγο, το οποίο ίσως οδηγήσει και σε εθισμό.

Τα πρώτα κέρδη πολλές φορές οδηγούν σε συχνό τζόγο, μαζί με φαντασιώσεις για περισσότερα κέρδη. Προκαλείται ενθουσιασμός για τα τυχερά παιχνίδια, ο παίκτης απολαμβάνει να κερδίζει και σιγά-σιγά του δημιουργείται εμμονή.

Κατά τη διάρκεια του σταδίου των κερδών, ο τζόγος δεν θεωρείται πρόβλημα από τους παίκτες, ούτε και από τους κοντινούς του ανθρώπους. Ο τζόγος θεωρείται ως μια μορφή διασκέδασης και συνήθως εντάσσεται στο πλαίσιο ομαδικής δραστηριότητας.

2. Το στάδιο των απωλειών

Όπως αναφέρουμε ξανά και ξανά στις ιστοσελίδες της Casino Guru, δεν είναι δυνατό κάποιος να κερδίζει χρήματα σε online καζίνο μακροπρόθεσμα. Είναι λογικό ότι το στάδιο των κερδών θα τελειώσει κάποια στιγμή. Εδώ είναι που ξεκινάει το στάδιο των απωλειών.

Κατά τη διάρκεια του σταδίου των απωλειών, ο παίκτης ενδέχεται να βιώσει εκτεταμένα επεισόδια τζόγου, να αρχίσει να παίζει μόνος του και να ασχολείται με τον τζόγο για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. Επειδή, όμως, τώρα χάνει χρήματα αντί να κερδίζει (και δεν ρεφάρει τη χασούρα του), ο τζόγος αρχίζει να γίνεται πρόβλημα.

Ο τζόγος αρχίζει να γίνεται πρόβλημα, όχι μόνο λόγω των χρημάτων που χάνει, αλλά επίσης λόγω της αλλαγής της προσωπικότητάς του, της απουσίας από τη δουλειά του, της απερίσκεπτης συμπεριφοράς του, και πολλών άλλων παραγόντων. Θα αναφέρουμε περισσότερα συμπτώματα του προβλήματος με τον τζόγο πιο κάτω στο άρθρο, με πολλά από τα συμπτώματα αυτά να εμφανίζονται στο στάδιο απωλειών.

Δημιουργείται επίσης σοβαρό οικονομικό πρόβλημα. Είναι δύσκολο για κάποιον που έχει πρόβλημα με τον τζόγο να βρίσκει χρήματα για να τζογάρει, και πολλοί αρχίζουν στο στάδιο των απωλειών να δανείζονται χρήματα ή να ψάχνουν για εναλλακτικούς τρόπους να βρουν χρήματα για να τζογάρουν (νόμιμα και παράνομα). Τα χρέη αρχίζουν να συσσωρεύονται και γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να αποπληρωθούν.

3. Το στάδιο της απόγνωσης

Στη συνέχεια έρχεται το στάδιο της απόγνωσης. Η ενασχόληση με τον τζόγο αυξάνεται ακόμα περισσότερο, και πολλοί στρέφονται σε παράνομες δραστηριότητες για να χρηματοδοτήσουν το πρόβλημά τους με τον τζόγο. Πολλές φορές νιώθουν τύψεις ή πανικό, καθώς συνειδητοποιούν τι έχουν κάνει και πόσο δύσκολο είναι να επιστρέψουν στην κανονική τους ζωή.

Η φήμη τους πλήττεται, καθώς άλλοι άνθρωποι αρχίζουν να παρατηρούν το πρόβλημά τους με τον τζόγο, ενώ επηρεάζεται αρνητικά η δουλειά τους και η κοινωνική τους ζωή. Λόγω της δυσκολίας που υπάρχει να αναλάβουν τις ευθύνες τους για ότι έχει συμβεί, παρατηρείται συχνά να κατηγορούν άλλους για τα προβλήματα και τις αναποδιές της ζωής που έχουν δημιουργηθεί από το πρόβλημά τους με τον τζόγο.

Μετά το στάδιο της απόγνωσης, οι παίκτες συνήθως φτάνουν στον πάτο. Χαρακτηριστικά του σταδίου αυτού είναι η απελπισία και συμπτώματα στέρησης, αν δεν υπάρχουν αρκετά χρήματα για να συνεχίσουν να τζογάρουν. Σε αυτό το στάδιο παρατηρείται συχνά κατάχρηση αλκοόλ και χρήση ναρκωτικών ουσιών, ενώ παρατηρείται επίσης συμμετοχή σε παράνομες δραστηριότητες λόγω της ανάγκης εύρεσης χρημάτων και κατά συνέπεια σύλληψη λόγω των πράξεων αυτών. Σε αυτό το σημείο το άτομο καταρρέει συναισθηματικά, και περνούν από το μυαλό του σκέψεις αυτοκτονίας.

Ο κύκλος του εθισμού στον τζόγο

Τα τρία στάδια του εθισμού στον τζόγο περιγράφουν καλά την κατάσταση από πολλές απόψεις, αλλά η περιγραφή τους είναι γραμμική, το οποίο σημαίνει ότι ο παίκτης περνάει από το ένα στάδιο στο άλλο και προχωρά συνεχώς προς τον πάτο. Ωστόσο, το πρόβλημα με τον τζόγο πολλές φορές εμφανίζεται με κυκλικό τρόπο και γι’ αυτό αποφασίσαμε να αναφερθούμε στον κύκλο του εθισμού στον τζόγο της GamCare.

Ο κύκλος περιλαμβάνει πέντε «φάσεις»:

1. Έναυσμα – Το έναυσμα είναι κάτι που οδηγεί ένα άτομο να σκεφτεί να παίξει ξανά μετά από μια περίοδο που έχει σταματήσει να παίζει. Το έναυσμα μπορεί να είναι εσωτερικό, όπως ένα συναίσθημα που προκαλεί σε κάποιον την ανάγκη να παίξει, ή εξωτερικό, όπως να περάσει έξω από ένα κατάστημα που έχει έναν κουλοχέρη. Είναι σημαντικό να γίνει σαφές ότι τα εναύσματα δεν είναι πάντοτε τα ίδια και κάθε επεισόδιο τζόγου μπορεί να έχει διαφορετικό έναυσμα.
2. Σφοδρή επιθυμία – Μετά το έναυσμα, αρχίζει να αναπτύσσεται μια σωματική ή συναισθηματική επιθυμία για τζόγο. Γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο για το άτομο να αντισταθεί στον τζόγο και αργά ή γρήγορα ξαναρχίζει να παίζει.
3. Επεισόδιο τζόγου – Αυτό που ακολουθεί μπορεί να περιγραφεί μόνο ως επεισόδιο τζόγου, είτε ο παίκτης κερδίσει είτε χάσει.
4. Περαιτέρω τζόγος – Μετά το αρχικό επεισόδιο τζόγου, παρατηρείται συχνά ο παίκτης να συνεχίζει να τζογάρει, είτε προσπαθώντας να ρεφάρει (σε περιπτώσεις που έχει χάσει) ή να κερδίσει περισσότερα (σε περιπτώσεις που έχει κερδίσει).
5. Διακοπή τζόγου – Ο τζόγος στο τέλος διακόπτεται. Αυτό συμβαίνει συνήθως λόγω δύο παραγόντων: δεν υπάρχει άλλος χρόνος ή δεν υπάρχουν άλλα χρήματα. Όποιο από τα δύο συμβεί πρώτο.

Καθώς πρόκειται για κύκλο, είναι πιθανό να περάσει από την πέμπτη φάση στην πρώτη. Είναι πολύ συνηθισμένο. Αν κάποιος υποφέρει από πρόβλημα με τον τζόγο, είναι θέμα χρόνου μέχρι να υπάρξει ένα άλλο έναυσμα και να ερεθίσει την επιθυμία του να τζογάρει, κάτι που μετατρέπεται σε ένα ακόμα επεισόδιο τζόγου. Και ξεκινάει πάλι από την αρχή. Ο μόνος τρόπος για να σπάσει κανείς αυτόν τον κύκλο είναι να βρει τρόπους για να ξεπεράσει το πρόβλημα με τον τζόγο και να αναζητήσει βοήθεια.

Τα συμπτώματα και τα σημάδια του εθισμού στον τζόγο

Πρόβλημα με τον τζόγο υπάρχει όταν ένας παίκτης δεν μπορεί να σταματήσει να παίζει, παρόλο που το παιχνίδι έχει αρνητικό αντίκτυπο στη ζωή του, ή νιώθει ότι πρέπει να σταματήσει. Ανάμεσα σε άλλους παράγοντες, οι προαναφερθείσες αρνητικές επιπτώσεις αποτελούν σημάδια και συμπτώματα του εθισμού στον τζόγο.

Η διαταραχή τζόγου επί της ουσίας επηρεάζει όλες τις πτυχές της ζωής του παίκτη και συνεπώς τα συμπτώματα μπορεί να είναι πολλά. Γι' αυτό αποφασίσαμε να τα διαχωρίσουμε στις κατηγορίες που περιγράφονται παρακάτω. Πατήστε στους παρακάτω συνδέσμους για να μεταβείτε σε μια ενότητα του άρθρου που περιγράφει τα συμπτώματα με περισσότερες λεπτομέρειες.

1. Επιθυμία διακοπής του παιχνιδιού και τύψεις μετά το παιχνίδι
2. Συμπτώματα που σχετίζονται με χρήματα
   • Απώλειες μεγάλων ποσών εξαιτίας του τζόγου
   • Επιθυμία για μεγάλα κέρδη (για διάφορους λόγους, από απλό εγωισμό έως ανάγκη χρημάτων για την φροντίδα άλλων ανθρώπων)
   • Παιχνίδι μέχρι να χαθούν όλα τα χρήματα
   • Προσπάθεια να κερδίσει τα χρήματα που έχουν χαθεί
   • Ανάγκη αύξησης των μεγεθών πονταρισμάτων για επίτευξη του ίδιου επιπέδου έξαψης από τον τζόγο
   • Ανάγκη δανεισμού χρημάτων για τζόγο
   • Επιθυμία να μην ξοδέψει χρήματα πουθενά αλλού, για να τα χρησιμοποιήσει στον τζόγο
   • Διάπραξη ποινικών αδικημάτων για χρηματοδότηση του τζόγου
3. Συμπτώματα που σχετίζονται με τον χρόνο
   • Ο χρόνος που αφιερώνεται στον τζόγο αυξάνεται συνεχώς
   • Συμμετοχή σε τυχερά παιχνίδια για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από αυτό που είχε σχεδιαστεί
   • Μη ύπαρξη χρόνου για άλλες δραστηριότητες, για τους φίλους, την οικογένεια ή για δουλειά, εξαιτίας του τζόγου
4. Συμπτώματα που σχετίζονται με τη δουλειά
   • Χάνει μέρες και ώρες δουλειάς λόγω του τζόγου
   • Μειωμένη αποδοτικότητα και συγκέντρωση στη δουλειά
   • Οι στόχοι και οι φιλοδοξίες του μειώνονται ή χάνονται
5. Κοινωνικά συμπτώματα
   • Χειροτέρευση των σχέσεων
   • Απώλεια επαφής με άλλους ανθρώπους
   • Κατεστραμμένη φήμη
   • Λέει ψέματα για τον τζόγο
6. Ψυχολογικά και βιολογικά συμπτώματα
   • Φόβος
   • Εκνευρισμός
   • Αδυναμία ύπνου
   • Αυτοκαταστροφικές και αυτοκτονικές σκέψεις
   • Απερίσκεπτη συμπεριφορά
   • Χρησιμοποίηση του τζόγου ως διέξοδο
   • Κατάθλιψη
   • Άγχος

Ας εξετάσουμε αυτά τα συμπτώματα πιο λεπτομερώς για να αναλύσουμε καλύτερα τον τρόπο εμφάνισής τους σε όλες τις πτυχές της ζωής.

Σημείωση: Αν δεν θέλετε να διαβάσετε για τα συμπτώματα αυτά λεπτομερώς, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τον παρακάτω σύνδεσμο και να μεταβείτε στο μέρος του άρθρου που περιγράφει τους τρόπους με τους οποίους μπορείτε να μάθετε αν οι συνήθειές σας σε σχέση με τα τυχερά παιχνίδια έχουν γίνει προβληματικές.

Επιθυμία διακοπής του παιχνιδιού και τύψεις μετά το παιχνίδι

Οι παίκτες που έχουν πρόβλημα με τον τζόγο πολλές φορές (όχι πάντα) νιώθουν ότι το πρόβλημά τους επιδρά αρνητικά στη ζωή τους, αλλά αυτό δεν είναι αρκετό για να σταματήσουν να τζογάρουν. Στις περιπτώσεις αυτές, ο εθισμός είναι πιο δυνατός από την επιθυμία να σταματήσουν, και αυτός είναι ο λόγος που το σύμπτωμα αυτό είναι ένα από το πιο σημαντικά συμπτώματα του προβλήματος με τον τζόγο. Γι' αυτό αναφέρουμε το σύμπτωμα αυτό ξεχωριστά στον πιο πάνω ορισμό.

Το σύμπτωμα αυτό συνδέεται με ένα άλλο σημάδι προβλήματος με τον τζόγο, το οποίο είναι οι τύψεις μετά το παιχνίδι. Μπορεί να το έχετε νιώσει και εσείς. Όταν ολοκληρώσετε το παιχνίδι σας και εν τέλει χάσετε χρήματα, συνειδητοποιείτε ότι είναι λάθος και ότι σας στενοχωρεί. Όταν κάποιος επιστρέφει σε κάτι που στο τέλος τον στενοχωρεί, σημαίνει ότι είναι εθισμένος ή ότι τουλάχιστον έχει κάποιες προβληματικές συνήθειες τζόγου.

Συμπτώματα που σχετίζονται με χρήματα

Ένα από το πολλά συμπτώματα του εθισμού στον τζόγο είναι οι απώλειες μεγάλων ποσών. Αυτό είναι προφανές, ακόμα και σε ανθρώπους που δεν έχουν παίξει τυχερά παιχνίδια ποτέ στη ζωή τους. Ωστόσο, τα οικονομικά προβλήματα που σχετίζονται με τον εθισμό στον τζόγο έχουν βαθύτερα αίτια.

Η επιθυμία κέρδους χρημάτων συχνά υπάρχει στα πρώτα στάδια του εθισμού στον τζόγο. Κάποιοι ονειρεύονται μεγάλα κέρδη που θα αλλάξουν τη ζωή τους, ενώ άλλοι θέλουν απλά να φροντίσουν τον εαυτό τους και την οικογένειά τους και βλέπουν τον τζόγο ως έναν τρόπο για να το πετύχουν. Ωστόσο, αυτός ο τρόπος σκέψης είναι προβληματικός και πρέπει να αποφεύγεται.

Όπως πιθανό να γνωρίζετε ήδη αν έχετε διαβάσει άλλα άρθρα μας, στα παιχνίδια καζίνο (και σε άλλα τυχερά παιχνίδια) το καζίνο έχει πλεονέκτημα. Έχετε πάντα μειονέκτημα και δεν μπορείτε να κερδίσετε μακροπρόθεσμα. Μπορεί να κερδίσετε ορισμένες φορές, κάτι που ενεργεί σαν δόλωμα για να συνεχίσετε να παίζετε και να ελπίζετε ότι θα σταθείτε τυχεροί ξανά.

Αλλά συνήθως συμβαίνει το αντίθετο. Οι παίκτες που έχουν πρόβλημα με τον τζόγο παίζουν μέχρι να χάσουν όλα όσα μπορούν να χάσουν. Προσπαθούν να κερδίσουν τα χρήματα που έχουν χάσει και δημιουργούν ακόμα μεγαλύτερο πρόβλημα στον εαυτό τους. Γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να ξεφύγουν από αυτήν την κατάσταση.

Η ζωή των ανθρώπων που έχουν πρόβλημα με τον τζόγο, αλλά και η ζωή των οικογενειών τους, χειροτερεύει συνεχώς και στο τέλος μπορεί να χάσουν τα πάντα. Δεν θέλουν να ξοδεύουν χρήματα σε βασικά πράγματα, όπως το φαγητό και το ενοίκιο, για να έχουν χρήματα για τζόγο.

Τα χρήματα εξαφανίζονται με αυξανόμενο ρυθμό από το πορτοφόλι ενός ατόμου που έχει εθιστεί στον τζόγο. Ένα από τα σημάδια ύπαρξης προβλήματος με τον τζόγο είναι η ανάγκη αύξησης του μεγέθους του πονταρίσματος ώστε να επιτευχθεί ο ίδιος βαθμός έξαψης. Αν δεν σας αρέσει πλέον να ποντάρετε τα ίδια ποσά που ποντάρατε παλιότερα, μπορεί να είναι σημάδι ότι κάτι δεν πάει καλά.

Όταν οι άνθρωποι που έχουν πρόβλημα με τον τζόγο χάσουν ότι έχουν, ενδέχεται να αρχίσουν να ψάχνουν άλλους τρόπους για να βρουν χρήματα και να ικανοποιήσουν την επιθυμία τους να τζογάρουν. Ξεκινούν να δανείζονται χρήματα από φίλους, από την οικογένειά τους ή από τράπεζες και, στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, διαπράττουν εγκλήματα για να βρουν τα χρήματα για να παίξουν.

Συμπτώματα που σχετίζονται με τον χρόνο

Ένας άλλος παράγοντας της ζωής του παίκτη που επηρεάζεται από το πρόβλημα με τον τζόγο είναι ο χρόνος. Καθώς ο εθισμός στον τζόγο αυξάνεται, ο παίκτης αρχίζει να αφιερώνει περισσότερο χρόνο στον τζόγο και παραμελεί τις καθημερινές του δραστηριότητες. Αν ο χρόνος που αφιερώνετε στον τζόγο αυξάνεται συνεχώς, ίσως να αποτελεί ένα από τα συμπτώματα μιας μη υγιούς σχέσης με τα τυχερά παιχνίδια.

Μια άλλη ένδειξη προβλήματος με τον τζόγο είναι αν παίζετε περισσότερο χρόνο από το αναμενόμενο. Ίσως έχετε πει στον εαυτό σας ότι θα αφιερώσετε μόνο συγκεκριμένες ώρες παίζοντας σε ένα online ή επίγειο καζίνο, αλλά όταν ο χρόνος που είχατε αποφασίσει να αφιερώσετε τελειώνει, είναι δύσκολο να σταματήσετε να παίζετε.

Αν αφιερώνετε ολοένα και περισσότερο χρόνο στο καζίνο ή σε άλλα τυχερά παιχνίδια, ίσως δεν έχετε χρόνο για δραστηριότητες που απολαμβάνατε παλιότερα, όπως χρόνο για την οικογένεια και τους φίλους σας ή ακόμα και τη δουλειά σας. Ένα άτομο που έχει πρόβλημα με τον τζόγο μπορεί να φτάσει στο σημείο να συνειδητοποιήσει ότι τα μόνα πράγματα που κάνει είναι να παίζει, να κοιμάται και να τρώει. Ακόμα και ο ύπνος μπορεί να επηρεαστεί.

Οι εθισμένοι στον τζόγο πολλές φορές συνειδητοποιούν ότι δεν ασχολούνται με τίποτα άλλο εκτός από τον τζόγο, σκέφτονται τον τζόγο για μεγάλα χρονικά διαστήματα της ημέρας και αναζητούν περισσότερο χρόνο (και χρήματα) για να παίξουν. Ο τζόγος παίρνει τη μορφή γιορτής, αλλά αποτελεί επίσης και μια διέξοδο από τα προσωπικά προβλήματα, για το οποίο θα μιλήσουμε με περισσότερες λεπτομέρειες πιο κάτω.

Συμπτώματα που σχετίζονται με τη δουλειά

Ανεξάρτητα αν ο εθισμένος είναι υπάλληλος, ελεύθερος επαγγελματίας ή ιδιοκτήτης επιχείρησης, η δουλειά του αρχίζει να γίνεται χειρότερη λόγω του τζόγου. Όπως αναφέραμε και πιο πάνω, αν αρχίσετε να αφιερώνετε ολοένα και περισσότερο χρόνο στα τυχερά παιχνίδια, ίσως δεν αφιερώνετε αρκετό χρόνο στη δουλειά σας.

Η επιχείρηση ή η δουλειά ενός αυτοαπασχολούμενου μπορεί να αρχίσει να παρακμάζει, ενώ οι υπάλληλοι μπορεί να αρχίσουν να μην πηγαίνουν στη δουλειά τους, να προκαλούν προβλήματα στον χώρο εργασίας τους καιμπορεί ακόμα και να απολυθούν.

Η καριέρα ή η δουλειά ενός ανθρώπου που έχει πρόβλημα με τον τζόγο δεν επηρεάζεται μόνο από την έλλειψη χρόνου. Ο εθισμός στον τζόγο προκαλεί επίσης πτώση της αποδοτικότητας. Το μυαλό σας ασχολείται συνέχεια με τον τζόγο, και γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να συγκεντρωθείτε σε κάτι άλλο. Η δουλειά σας μπορεί να επηρεαστεί ακόμα και αν αφιερώνετε τον ίδιο χρόνο που αφιερώνατε παλιότερα.

Τέλος, το πρόβλημα με τον τζόγο μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια των φιλοδοξιών και των στόχων σας. Μπορεί να μην σας ενδιαφέρουν πλέον οι στόχοι σας και να θεωρείτε ότι η δουλειά δεν έχει νόημα και ότι δεν αξίζει τον χρόνο σας.

Κοινωνικά συμπτώματα

Ο εθισμός στον τζόγο επηρεάζει επίσης την κοινωνική ζωή και τις σχέσεις. Καθώς εξελίσσεται ο εθισμός, τα άτομα ασχολούνται ολοένα και περισσότερο με τον τζόγο και χάνουν τις επαφές τους με την οικογένεια, τους φίλους και τους συναδέλφους τους.

Έτσι προκαλούνται μεγάλοι κλονισμοί στις σχέσεις, οι οποίες με τον καιρό μπορεί να διορθωθούν, αλλά αν τα πράγματα ξεφύγουν μπορεί να μην υπάρχει γυρισμός. Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι αν δημιουργηθεί ρήγμα στην εμπιστοσύνη, είναι πολύ δύσκολο να διορθωθεί. Γι' αυτό και ο εθισμός στον τζόγο έχει καταστρέψει τόσες σχέσεις και θα συνεχίσει να το κάνει. Το μόνο που μπορείτε να κάνετε είναι να σταματήσετε πριν είναι αργά.

Τα προβλήματα που σχετίζονται με τον τζόγο μπορούν επίσης να καταστρέψουν τη φήμη ενός ατόμου. Αν γίνει γνωστό ότι έχετε πρόβλημα με τον τζόγο, μπορεί να σας δημιουργήσει προβλήματα τόσο στη δουλειά σας, όσο και στην κοινωνική σας ζωή, λόγω της αρνητικής άποψης που έχει πολύς κόσμος για τον τζόγο.

Οι εθισμένοι στον τζόγο τείνουν να λένε ψέματα για τον εθισμό τους, τόσο στον εαυτό τους όσο και σε άλλους ανθρώπους (στην οικογένεια, τους φίλους, τους συναδέλφους τους κλπ.) Η ανησυχία για το πώς βλέπουν το πρόβλημα σας με τον τζόγο οι άλλοι είναι αρκετά συχνή, και πολλές φορές οι εθισμένοι δεν θέλουν να βοηθηθούν και να κάνει κάτι κάποιος, όπως, για παράδειγμα, να σταματήσει να δίνει χρήματα που χρησιμοποιούνται για τζόγο.

Ψυχολογικά και βιολογικά συμπτώματα

Ο εθισμός στον τζόγο είναι συμπεριφορικός εθισμός, το οποίο σημαίνει ότι τα περισσότερα συμπτώματα και σημάδια του σχετίζονται με την ψυχική υγεία του ατόμου. Αυτό μπορεί να ειπωθεί για τα περισσότερα συμπτώματα που αναφέρουμε πιο πάνω, ωστόσο υπάρχουν επίσης ψυχολογικά σημάδια εθισμού στον τζόγο, τα οποία θα αναφέρουμε σε αυτό το άρθρο.

Ένα συναίσθημα που σχετίζεται με τον τζόγο και το οποίο ενδέχεται να νιώσετε είναι ο φόβος. Φυσικά δεν νιώθετε συνεχώς αυτό το αρνητικό συναίσθημα. Ίσως νιώσετε ενθουσιασμό όταν παίζετε, αλλά σύντομα, και ειδικά όταν αρχίσουν να τελειώνουν τα χρήματα και αντιληφθείτε τι έχει συμβεί, έρχεται και ο φόβος. Ο φόβος είναι ένα πολύ έντονο συναίσθημα, είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο και μπορεί να σας οδηγήσει να κάνετε παράλογα πράγματα.

Πολλές φορές ο φόβος μπορεί να σας κάνει οξύθυμο όταν αντιδράτε σε πράγματα που σας φοβίζουν. Ο εκνευρισμός δεν προκαλείται μόνο από τον φόβο. Ο τζόγος συχνά είναι ευαίσθητο θέμα και μπορεί να αντιδράτε με εκνευρισμό όταν κάποιος θέλει να σας μιλήσει γι' αυτό. Αυτό δεν βοηθάει στην αποκατάστασή σας, καθώς το να μιλάει κάποιος για τα προβλήματά του τον βοηθά να τα ξεπεράσει.

Επίσης είναι δύσκολο να κοιμηθείτε καλά αν παλεύετε με κάποιο πρόβλημα εθισμού στον τζόγο. Το μυαλό ασχολείται συνεχώς με τον τζόγο και τα αποτελέσματά του, και ενδέχεται να είναι δύσκολο να σας πάρει ο ύπνος ή να κοιμηθείτε για όλη τη νύχτα. Η ανησυχία, το γεγονός ότι δεν μπορείτε να χαλαρώσετε και η έλλειψη ύπνου χειροτερεύουν ακόμα περισσότερο την κατάσταση.

Ο εθισμός στον τζόγο μπορεί να κάνει ένα άτομο να συμπεριφέρεται αυτοκαταστροφικά, ειδικά όταν φτάσει στον πάτο, αν χάσει τα χρήματα και την περιουσία του ή αν χαλάσει η σχέση του με την οικογένεια και τους φίλους του. Σε αυτό το σημείο μπορεί να περνούν από το μυαλό του σκέψεις αυτοκτονίας αρκετά συχνά και εδώ είναι που μπορεί να γίνει το μεγάλο κακό.

Όταν νιώθετε έντονα αρνητικά συναισθήματα ή αν συνειδητοποιήσετε ότι έχετε τα παραπάνω συμπτώματα, είναι φυσικό να ψάξετε έναν τρόπο να ξεφύγετε από όλα αυτά. Δυστυχώς, οι άνθρωποι που έχουν πρόβλημα με τον τζόγο πολλές φορές χρησιμοποιούν τον τζόγο ως τρόπο για να ξεφύγουν από αυτά τα προβλήματα, κάτι που κάνει την κατάσταση ακόμα χειρότερη και πιο δύσκολη να την ξεπεράσουν.

Λόγω της δυσκολίας να βρεθεί αυτή η «διέξοδος», ενδέχεται να γίνετε απερίσκεπτος, να χάσετε το ενδιαφέρον σας για διάφορα πράγματα και να μην ενδιαφέρεστε για αυτό που σας συμβαίνει. Μαζί με τις αυτοκαταστροφικές και αυτοκτονικές σκέψεις, όλα αυτά μπορεί να αποτελέσουν συνταγή για καταστροφή. Γι' αυτό είναι σημαντικό να κάνετε βήματα προς την κατεύθυνση της αποκατάστασης μόλις αντιληφθείτε ότι κάτι δεν πάει καλά, για να αποφύγετε να φτάσετε σε αυτό το σημείο.

Τα ψυχολογικά συμπτώματα δεν σταματούν εδώ. Συχνά υπάρχει επίσης κατάθλιψη και άγχος. Αυτό το μείγμα διαφόρων ψυχολογικών (και άλλων) συμπτωμάτων γίνεται ιδιαίτερα επικίνδυνο, και συνεπώς πρέπει να κάνετε κάτι αμέσως, αν έχετε την υποψία ότι κάτι δεν πάει καλά.

Διάγνωση του προβλήματος με τον τζόγο: Πώς μπορείτε να καταλάβετε αν όντως έχετε επηρεαστεί

Ας εξετάσουμε τα βήματα που μπορείτε να κάνετε για να δείτε αν όντως έχετε πρόβλημα με τον τζόγο. Τα τυχερά παιχνίδια είναι απολαυστικά ως διασκέδαση, αλλά όταν γίνουν κάτι παραπάνω από μια απλή «διασκεδαστική δραστηριότητα», είναι σημαντικό να σταματήσετε να παίζετε και να αναζητήσετε βοήθεια, αν συνειδητοποιήσετε ότι την χρειάζεστε.

Σε αυτήν την ενότητα του άρθρου αναφέρουμε διάφορες «διαγνώσεις του εθισμού στον τζόγο» που θα σας βοηθήσουν να καταλάβετε αν οι συνήθειες σας γύρω από τα τυχερά παιχνίδια είναι ασφαλείς ή προβληματικές. Πιο συγκεκριμένα θα καλύψουμε:

1. Το ερωτηματολόγιο των Ανώνυμων Τζογαδόρων
2. Διάγνωση DSM-5
3. Άλλα διαγνωστικά εργαλεία

Το ερωτηματολόγιο των Ανώνυμων Τζογαδόρων

Οι Ανώνυμοι Τζογαδόροι είναι ένας από τους μεγαλύτερους οργανισμούς στον κόσμο που ασχολούνται με άτομα που έχουν πρόβλημα με τον τζόγο. Ο κοινός στόχος αυτής της ένωσης είναι να βοηθήσει τα άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα με τον τζόγο, μέσω της οργάνωσης πολλών ομάδων υποστήριξης σε ολόκληρο τον κόσμο και άλλων μορφών βοήθειας από ανθρώπους που έχουν βιώσει τα ίδια προβλήματα.

Για να βοηθήσουν στην απάντηση της ερώτησης αν ένα άτομο έχει πρόβλημα με τον τζόγο, οι Ανώνυμοι Τζογαδόροι χρησιμοποιούν ένα ερωτηματολόγιο με 20 ερωτήσεις στις οποίες οι απαντήσεις είναι «Ναι ή Όχι»:

1. Έχετε χάσει ποτέ χρόνο από τη δουλειά ή τη σχολή σας λόγω των τυχερών παιχνιδιών;
2. Έχει υποφέρει ποτέ η οικογενειακή σας ζωή από τα τυχερά παιχνίδια;
3. Έχει επηρεαστεί η φήμη σας από τον τζόγο;
4. Έχετε μετανιώσει ποτέ αφότου παίξατε τυχερά παιχνίδια;
5. Έχετε παίξει ποτέ τυχερά παιχνίδια για να κερδίσετε χρήματα με τα οποία θα πληρώνατε χρέη ή θα λύνατε άλλες οικονομικές δυσκολίες;
6. Έχουν προκαλέσει ποτέ τα τυχερά παιχνίδια μείωση των φιλοδοξιών ή της αποδοτικότητάς σας;
7. Αφότου έχετε χάσει, νιώσατε ότι πρέπει να επιστρέψετε και να ξαναπαίξετε το συντομότερο δυνατό για να κερδίσετε τα χρήματα που χάσατε;
8. Έχετε σφοδρή επιθυμία να επιστρέψετε και να κερδίσετε ακόμα περισσότερα μετά από μια νίκη;
9. Έχετε παίξει ποτέ μέχρι να χάσετε όλα τα χρήματά σας;
10. Έχετε δανειστεί ποτέ χρήματα για να παίξετε τυχερά παιχνίδια;
11. Έχετε πουλήσει ποτέ κάτι για να παίξετε τυχερά παιχνίδια;
12. Έχετε διστάσει ποτέ να χρησιμοποιήσετε «χρήματα για τυχερά παιχνίδια» για τα κανονικά σας έξοδα;
13. Σας έχουν κάνει τα τυχερά παιχνίδια να μην σκέφτεστε την ευημερία σας ή την ευημερία της οικογένειά σας;
14. Έχετε παίξει ποτέ τυχερά παιχνίδια για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από όσο είχατε υπολογίσει;
15. Έχετε παίξει ποτέ τυχερά παιχνίδια για να ξεφύγετε από ανησυχίες, προβλήματα, πλήξη, μοναξιά, θλίψη ή απώλεια;
16. Έχετε διαπράξει ή έχετε σκεφτεί να διαπράξετε κάποια παράνομη ενέργεια για να πάρετε χρήματα που θα χρησιμοποιήσετε σε τυχερά παιχνίδια;
17. Σας έχουν προκαλέσει ποτέ τα τυχερά παιχνίδια δυσκολία να κοιμηθείτε;
18. Σας δημιουργούν οι διαφωνίες ή οι απογοητεύσεις σφοδρή επιθυμία να παίξετε τυχερά παιχνίδια;
19. Είχατε ποτέ σφοδρή επιθυμία να γιορτάσετε κάτι καλό που σας έτυχε παίζοντας μερικές ώρες τυχερά παιχνίδια;
20. Είχατε ποτέ αυτοκαταστροφικές ή αυτοκτονικές σκέψεις ως αποτέλεσμα τυχερών παιχνιδιών;

Αυτό το ερωτηματολόγιο, με επιλέξιμες απαντήσεις, διατίθεται στον ιστότοπο των Ανώνυμων Τζογαδόρων (στα αγγλικά), μαζί με άλλα χρήσιμα εργαλεία και ενδιαφέρουσες πληροφορίες σχετικά με τα προβλήματα που σχετίζονται με τον τζόγο. Συνοψίζοντας, οι Ανώνυμοι Τζογαδόροι θεωρούν ότι οι παρορμητικοί τζογαδόροι (τα άτομα, δηλαδή, που έχουν πρόβλημα με τον τζόγο) απαντούν «Ναι» σε περίπου 7 ή περισσότερες από τις 20 ερωτήσεις. Οι ερωτήσεις αυτές αποτελούν έναν ανεπίσημο τρόπο για τη διάγνωση του εθισμού στον τζόγο, αν και δεν πρέπει να χρησιμοποιούνται ως υποκατάστατο επίσημης διάγνωσης από εκπαιδευμένο επαγγελματία.

Διάγνωση DSM-5

Όσον αφορά τις επίσημες διαγνώσεις, η πιο διαδεδομένη μέθοδος για τον καθορισμό του εθισμού στον τζόγο (ή του προβλήματος με τον τζόγο) συναντάται στην προαναφερθείσα πέμπτη έκδοση του Οδηγού διάγνωσης και στατιστικής των ψυχιατρικών διαταραχών (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders - DSM-5).

Το DSM-5 χρησιμοποιεί τα παρακάτω κριτήρια για τη διάγνωση των διαταραχών τζόγου:

1. Διαρκής και επαναλαμβανόμενη προβληματική συμπεριφορά σχετικά με τον τζόγο, η οποία προκαλεί κλινικά σημαντική χειροτέρευση ή δυσχέρεια, που υποδεικνύεται από την ύπαρξη τεσσάρων (ή περισσότερων) από τα παρακάτω σε περίοδο 12 μηνών:
   • Το άτομο χρειάζεται να τζογάρει με ολοένα αυξανόμενα χρηματικά ποσά για να πετύχει τα επιθυμητά επίπεδα έξαψης.
   • Είναι ανήσυχο ή ευέξαπτο όταν προσπαθεί να μειώσει ή να σταματήσει τον τζόγο.
   • Έχει επανειλημμένα προσπαθήσει να ελέγξει, να μειώσει ή να σταματήσει τον τζόγο.
   • Το μυαλό του ασχολείται συχνά με τον τζόγο (π.χ. ξαναζεί συχνά στο μυαλό του παλιότερες εμπειρίες σχετικά με τον τζόγο, σχεδιάζει την επόμενη φορά που θα ξαναπαίξει, σκέφτεται τρόπους για να βρει χρήματα για να τζογάρει).
   • Τζογάρει συχνά όταν αισθάνεται άσχημα (π.χ. απροστάτευτος, ένοχος, αγχωμένος, στενοχωρημένος).
   • Αν χάσει χρήματα τη μία μέρα, συχνά επιστρέφει μια άλλη μέρα για να ρεφάρει («κυνηγάει» τα χρήματα που έχει χάσει).
   • Λέει ψέματα για την έκταση της εμπλοκής του με τον τζόγο.
   • Έχει θέσει σε κίνδυνο ή έχει χάσει μια σημαντική σχέση, τη δουλειά του ή μια σημαντική εργασιακή ή εκπαιδευτική ευκαιρία λόγω του τζόγου.
   • Βασίζεται σε άλλους για να του δώσουν χρήματα ώστε να καλύψει επείγουσες οικονομικές ανάγκες που έχουν προκύψει λόγω του τζόγου.
2. Η συμπεριφορά στον τζόγο μοιάζει με μανιακό επεισόδιο.

Αν θεωρείτε ότι τουλάχιστον τέσσερα από αυτά τα κριτήρια ισχύουν για εσάς, σύμφωνα με το DSM-5 έχετε πρόβλημα με τον τζόγο. Ο Οδηγός διάγνωσης και στατιστικής των ψυχιατρικών διαταραχών κατηγοριοποιεί τη διαταραχή σε τρία επίπεδα:

• Ήπιου επιπέδου: όταν πληρούνται τέσσερα με πέντε κριτήρια
• Μεσαίου επιπέδου: όταν πληρούνται έξι με επτά κριτήρια
• Σοβαρού επιπέδου: όταν πληρούνται οκτώ με εννιά κριτήρια

Το DSM-5 κατηγοριοποιεί τις περιπτώσεις διαταραχών τζόγου σε επεισοδιακές και σε διαρκείς.

• Επεισοδιακές: Πληροί κάποια διαγνωστικά κριτήρια πάνω από μία φορά και περιλαμβάνει συμπτώματα που υποχωρούν κατά χρονικά διαστήματα για τουλάχιστον μερικούς μήνες.
• Διαρκείς: Βιώνει συνεχώς συμπτώματα και πληροί τα διαγνωστικά κριτήρια για πολλά χρόνια.

Σύμφωνα με το DSM-5, η διαταραχή τζόγου μπορεί να υποχωρήσει και ο Οδηγός αναφέρει τις παρακάτω δύο περιπτώσεις:

• Πρώιμη υποχώρηση: Αφότου εμφανιστούν τα πλήρη κριτήρια της διαταραχής τζόγου, κανένα από τα κριτήρια διαταραχής τζόγου δεν εμφανίζεται για τουλάχιστον τρεις μήνες, αλλά για λιγότερο από 12 μήνες.
• Διαρκής υποχώρηση: Αφότου εμφανιστούν τα πλήρη κριτήρια της διαταραχής τζόγου, κανένα από τα κριτήρια διαταραχής τζόγου δεν εμφανίζεται για χρονικό διάστημα άνω των 12 μηνών.

Άλλα διαγνωστικά εργαλεία

Υπάρχουν πολλά άλλα εργαλεία που έχουν σχεδιαστεί για να βοηθήσουν τους παίκτες να αξιολογήσουν την κατάστασή τους σχετικά με τα τυχερά παιχνίδια και να κατανοήσουν αν πρέπει να αναζητήσουν βοήθεια ή αν δεν είναι απαραίτητο να το κάνουν. Καθένα από αυτά έχει μια ελαφρώς διαφορετική προσέγγιση, αλλά η γενική ιδέα είναι η ίδια. Βασίζονται σε ερωτήσεις σχετικά με διάφορα συμπτώματα του εθισμού στον τζόγο και αξιολογούν το επίπεδο «κινδύνου» που μπορεί να διατρέχει ένα άτομο.

Αν θέλετε να τα δοκιμάσετε, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τους παρακάτω συνδέσμους:

• Ερωτήσεις αυτοαξιολόγησης της Gambling Therapy
• Εργαλείο αυτοαξιολόγησης της GamCare
• Εργαλείο αυτοαξιολόγησης της GambleAware

Τι πρέπει να κάνετε αν έχετε πρόβλημα με τον τζόγο

Όταν συνειδητοποιήσετε ότι ενδέχεται να έχετε πρόβλημα με τον τζόγο, υπάρχουν πολλά που μπορείτε να κάνετε. Υπάρχουν διάφοροι τρόποι για να ξεπεράσετε ή να αντιμετωπίσετε τον εθισμό στον τζόγο, όπως μέθοδοι αυτοβοήθειας, ομάδες υποστήριξης ή ακόμα και κλινικές αποτοξίνωσης.

Η πιο κατάλληλη μέθοδος για να ξεπεράσετε το πρόβλημά με τον τζόγο εξαρτάται από τη συγκεκριμένη κατάσταση που αντιμετωπίζετε και το επίπεδο του εθισμού σας στον τζόγο, αλλά το πιο σημαντικό πράγμα είναι να μην μείνετε με σταυρωμένα τα χέρια και να πάρετε πρωτοβουλίες όταν νιώθετε ότι ο τζόγος ξεφεύγει από τον έλεγχό σας. Το χειρότερο πράγμα είναι να μην κάνετε τίποτα και απλά να περιμένετε να χειροτερεύσουν τα πράγματα.

Ακόμα και αν έχετε εμφανίσει μερικά μόνο από τα συμπτώματα που αναφέρονται σε αυτό το άρθρο, είναι προτιμότερο να είστε σίγουροι όταν έχετε να κάνετε με έναν τρομακτικό εχθρό όπως ο εθισμός στον τζόγο. Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για τα πράγματα που μπορείτε να κάνετε στο άρθρο μας σχετικά με το πώς να ξεπεράσετε τον εθισμό στον τζόγο και πώς να τον αντιμετωπίσετε.